12 Dramat, Filologia polska UWM, Teoria literatury, zagadnienia na egzamin

12. DRAMAT

1. Definicja.

Dramat - rodzaj literacki obejmujący utwory przeznaczone do wystawienia na scenie.

2. Wyróżniki rodzajowe dramatu:

        a) brak narratora,

        b) wyrazista, wartka akcja,

        c) bohaterowie prezentowani poprzez słowa i czyny,

        d) dążność do jedności miejsca i czasu,

         e) zapis w postaci tekstu głównego (dialogi, monologi) i pobocznego, tak zwane didaskalia (wskazówki dla reżysera
            i aktorów).

TEKST GŁÓWNY I TEKST POBOCZNY

1.       Tekst główny:

§         Dialogi i monologi tworzą tekst główny

§         W teksie głównym nie ma tego co jest zawarte w narracji epickiej np. wskazanie czasu, miejsca akcji ( wyjątkami są niektóre utwory Szekspira)

2.       Tekst poboczny (didaskalia)

§         Informuje on o wszystkim co jest konieczne do zrozumienia budowy akcji ale nie może wejść w jej skład. Bezpośrednio jest on znany tylko czytelnikowi gdyż reżyser „Tłumaczy” tekst poboczny na zespół środków, właściwy teatrowi

§         Jest on zjawiskiem niedawnym (tekst poboczny zaczął się rozwijać w dramacie klasycznym)

§         Ma zaprezentować bohatera, ale może to być tylko ogólna charakterystyka

§         Często wyraża on także stosunek autora do zdarzeń

§         Zarysowuje on także tło na których rozgrywają się wypadki

§         Jest on także formą oddziaływania autora na teatr (wskazuje jakie mają być dekoracje)

Dialog – wypowiedź wielopodmiotowa, rozmowa dwóch lub większej liczby osób. Dialog występuje w utworach literackich: w dramacie stanowi podstawową formę wypowiedzi. Służy rozwojowi akcji.

Monolog - wypowiedź jednego , będąca całością znaczeniową i formalną, w przeciwieństwie do , składającego się z wypowiedzi niesamodzielnych.

Monolog spowalnia akcję, może opisywać różne zjawiska (opis osoby, sytuacji, miejsca), pełni funkcję informacyjną (budujemy poprzez monolog wiedzę o świecie przedstawionym). Bohater wygłaszający monolog daje nam informacje
o samym sobie (funkcja charaketryzacyjna).

Monolog właściwy – kiedy bohater zostaje sam na scenie

Monolog na stronie – wypowiedzi tej nie słyszą inni bohaterowie

Chór – komentuje wydarzenia, mógł wyprzedać pewne fakty, informował co będzie dalej (funkcja informacyjna).

3.       Kompozycja dramatu:

a)       realizowanie zasady trzech jedności: miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu),  czasu (jeden dzień) i akcji (jeden wątek główny);

b)       obecność konfliktu dramatycznego - wyjściowego układu zdarzeń, zakładającego walkę o przeciwstawne cele,
w którą angażują się mniej lub więcej wszyscy bohaterowie;

c) źródło konfliktu dramatycznego - skonstruowanie dwóch kontrastowych bohaterów o sprzecznych dążeniach.

4.       Klasycznie przebiegająca akcja w dramacie:

a)       ekspozycja:

b)       zawiązanie akcji;

c)       rozwój akcji;

d)       punkt kulminacyjny;

e) rozwiązanie akcji.

         5. Rodzaje dramatu: tragedia, komedia, dramat właściwy, opera, operetka, szopka.

GATUNKI DRAMATYCZNE

Tragedia

Utwór dramatyczny, w którym ośrodkiem jest nieprzezwyciężalny i kończący się nieuchronną klęską, konflikt wybitnej jednostki z siłami wyższymi - losem, .

·         Bohater jest uwikłany w konflikt tragiczny, a wszystkie jego działania prowadzą do nieuchronnej klęski, nazywanej katastrofą.

·         Bohaterowie to wybitne jednostki, nieprzeciętne osoby.

·         Tragedia antyczna realizowała zasadę trzech jedności

·         Wysoki styl

Etapy tragedii:

1.       Prolog – dialog dwóch osób, zapoznanie widzów z punktem wyjściowym akcji.

2.       Parados – pieśń chóru

3.       Epejsodion – dialog 2 lub 3 osób, dotyczy bezpośrednio akcji

4.       Stasimon – występ chóru wpleciony między epejsodia (Cała tragedia składała się z od 3 do 5 przeplatających się epeisodów i stasimonów)

5.       Exodos – podsumowanie,  którym chór poprzedza swe wyjście.

Komedia

·         Jej powstanie poprzedzał dramat satyrowy, był jej formą zalążkową

·         Komedia mogła rozkładać się na szereg epeisodów.

·         Elementem wspólnym tragedii i komedii była obecność chóru.

·         Tematyka: wątki z mitologii traktowane parodystycznie, połączone z motywami dnia codziennego. Komedie poruszały najistotniejsze sprawy współczesnych (np., treści polityczne).

·         Styl: rubaszny, groteskowy

·         Akcja budowana zazwyczaj wg schematu w dramacie

·         Po licznych zwrotach akcja rozwija się pomyślnie dla bohaterów, wzbudzających sympatię widzów

·         Komizm

·         Uwydatnia wady bohaterów

Farsa

·         Utwór sceniczny o błahym konflikcie

·         posługuje się środkami komizmu sytuacyjnego.

·         W odróżnieniu od innych typów komedii farsa opiera się na dynamicznej akcji, mającej często charakter swobodnych scen komicznych.

Wodewil

·         Gatunek pośredni między komedią a operetką

·         lekki muzyczny utwór sceniczny o cechach , ze śpiewami, tańcami i

·         obok normalnych dialogów występują partie śpiewane

Nowsze gatunki dramatyczne

Commedia dell’arte

·         włoska komedia ludowa, popularna w XVI- XVIII w

·         szkicowany scenariusz dawał aktorom możliwość swobodnej interpretacji

·         dopuszczenie na scenę kobiet

·         zerwanie z literackim tekstem na rzecz ustalonych, schematycznych sytuacji scenicznych (ich rozwój i czas trwania zależał od inwencji aktorów)

·         stale powracające typy postaci

Komedie rybałtowskie

·         anonimowy satyryczny utwór dramatyczny z życia bakałarzy, żołnierzy, służby dworskiej, kościelnej

·         Należał do

·         Miał charakter satyryczny, pisany często dosadnym językiem.

Misterium

·         Utwór o charakterze religijnym, tematycznie związany z Nowym Testamentem

·         Obecność intermediów – scen komicznych o charakterze groteskowo – satyrycznym, wplątanych w misterium w roli przerw (przerywników)

·         Widowiska te dały początek przyszłej formie muzycznej - , a w Polsce ludowym szopkom i .

Moralitet

·         gatunek dramatyczny, o tematyce religijnej

·         ukazywał dzieje jednostkowego bohatera, wybierającego pomiędzy złem a dobrem, potępieniem a zbawieniem.

·         Bohater moralitetu pozbawiony był wszelkich cech jednostkowych, narodowych itp. i stanowił uosobienie całej ludzkości

·         – walka o duszę bohatera (walczyły personifikacje cnót i występków np. Dobro, Zło, Zawiść, Wiara, Pycha itp.)

·         Przesłanie miało być uniwersalne, moralitety unikały więc wszelkich konkretów, zarówno w określeniu miejsca akcji, jak i konstrukcji bohatera

Dramat romantyczny

·         typ ukształtowany w okresie w opozycji do poetyki dramatu

·         utwór nie podlegał typowym zasadom poetyki , jak czy , sceny monumentalne przeplatały się z kameralnymi i lirycznymi, toteż kwalifikuje się go do

·         łączenie uważanych przez klasyków za wykluczające się kategorii estetycznych - i ,
i , i

·         Kompozycja dramatu romantycznego była luźna, poszczególne epizody cechowała duża niezależność

·         Kompozycja dramatu romantycznego była luźna, poszczególne epizody cechowała duża niezależność

Dramat obyczajowo – psychologiczny

·         ukształtowany w pod wpływem , popularny w okresie dominacji i ,

·         utwory eksponowały w treści obyczajowość, psychologizm w kreśleniu postaci

·         w warstwie językowej kolokwializmy codziennej rozmowy

·         wykorzystał możliwości ekspresji zarówno , jak i

· &...