Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}RECENZJE183narodowej. Przy czym to, co autor rozpatruje w ramach oceny zmysłowej, np.,żewymowa słowacka jest w porównaniu z czeską miękka i przyjemna, powinnobyć raczej zdefiniowane w ramach własności fonetycznych (różnice fonetyczne,stopień konfluentności wymowy).Bibliografia jest bardzo obszerna, ale naprawdę autor częściej opiera się napracach starszych, które albo są już metodologicznie przestarzałe, albo język,który opisują, jest już różny od współczesnego. W sumie w pracy elementy ne-gatywne znacznie przeważają nad pozytywnymi. Jest sporo zwyczajnych błędówi metodologicznych, i materiałowych, tak więc mimo ciekawych fragmentów, niepolecałabym tej lektury.Irena SawickaJulia M a z u r k i e w i c z-S ułk o w s k a,Wyrażanie kategorii inchoatywnościw językach polskim, bułgarskim i białoruskim,Łódź:„Piktor”, 2008, 190 s.W aspektologii słowiańskiej tradycyjnie rozgranicza się aspekt słowiański naaspekt gramatyczny i aspekt leksykalny. Aspekt gramatyczny traktowany jest jakokategoria gramatyczna wyrażająca opozycję niedokonaności — dokonaności zapomocą morfemów (alternujących w tym samym semantemie), aspekt leksykalny(inaczej: rodzaj czynności, akcjonalność, Aktionsart) uznawany jest za kategorięsłowotwórczą (rzadziej także leksykalną, por. m.in. w pracach Jurija S. Masłowai Aleksandra W. Bondarki), którałączysię z pojęciem inchoatywności, termina-tywności, duratywności, iteratywności itp. Podziałowi na dwie kategorie — kate-gorię rodzajów czynności i aspektu — początek dała praca Sigurda AgrellaAspekt-anderung und Aktionsartbildung beim polnischen Zeitwortez 1908 r. W ciąguponad stulecia od opublikowania tej pracy zmodyfikowano niektóre twierdzenia,na przykład to,żerodzaje czynnościłącząsię z pojęciem dokonaności. Dominujejednak w literaturze przedmiotu tradycyjne rozgraniczenie aspektu gramatyczne-go i rodzajów czynności. Przy takim podejściu inchoatywność jest uznana za ro-dzaj czynności.Recenzowana monografia Julii Mazurkiewicz-Sułkowskiej sytuuje się w no-wym nurcie badań aspektologicznych, rozwijanych od lat 90. ubiegłego wie-ku przez Stanisława Karolaka. Ich efektem jest oryginalna teoria tego badacza,w najpełniejszej postaci przedstawiona w pracySemantyczna kategoria aspektu(Warszawa 2008), opublikowanej już po ukazaniu się książki J. Mazurkiewicz--Sułkowskiej. Zgodnie z tą teorią na płaszczyźnie pojęć nie ma kategorialnej184RECENZJEróżnicy między aspektem i rodzajem czynności. Istnieją dwie podstawowe katego-rie aspektowe pojęć: pojęcie rozciągłości w czasie stanu rzeczy i brak rozciągłościw czasie,ściślej,pojęcie abstrakcji od rozciągłości, czyli momentalność. Każdez tych prostych pojęć i jego wykładnik formalny (prosty semantem czasowniko-wy) „posiada w swojej strukturze semantycznej […] jeden z dwóch aspektówi zalicza się do jednej z dwóch kategorii form prostych pojęć” (S. Karolak,Видглаголь�½ой сема�½темы и видовая деривация,Kraków 1999, s. 97; za J. Mazur-kiewicz-Sułkowską, s. 24 recenzowanej pracy). Podstawowe pojęcia aspektowe:aspekt ciągły (niedokonany prosty) i aspekt nieciągły (dokonany prosty), którychnie można utożsamiać z tradycyjnym aspektem niedokonanym i dokonanym,mogąłączyćsię, tworząc konfigurację aspektową, czyli aspekt złożony. Różnymoże być stopień złożoności konfiguracji, mogą ją bowiem tworzyć dwa lub wię-cej aspektów prostych. Aspekt złożony stanowi złożoną strukturę hierarchiczną,w której jeden z jej komponentów (aspektów prostych: ciągły lub nieciągły) jestdominantą, a drugi (inne) jest mu podporządkowany. W odróżnieniu od tradycyj-nych metod holistycznego ujęcia czasownika i form czasownikowych jako wy-kładników tylko jednego aspektu Karolak stosuje metodę dekompozycji polega-jącą na rozkładaniu form czasownika na prostsze jednostki morfemiczne będącewykładnikami aspektu oraz ustalaniu treści pojęciowej (tym samym aspektualnej)tych morfemów. Morfemy proste, które reprezentują pojęcia złożone, są następniepoddawane dekompozycji.Pojęciowa kategoria aspektu jest opisywana niezależnie, odrębnie od jej wy-kładników mających różny status strukturalny: leksemów, morfemów derywacyj-nych, morfemówfleksyjnych.Przedstawione wyżej podstawowe założenia teoretyczno-metodologiczneopisu aspektu znacząco różnią się więc od tradycyjnych ujęć aspektologicznych.Trzeba to podkreślić przy omawianiu książki Julii Mazurkiewicz-Sułkowskiej.Autorka, podobnie jak Karolak, pojmuje inchoatywność jako kategorię se-mantyczną, podklasę kategorii aspektu. Swoje podejście przedstawia w rozdzialepierwszym monografii. Tam także dokonuje przeglądu dotychczasowych trady-cyjnych interpretacji inchoatywności i czasowników inchoatywnych oraz przed-stawia bardziej szczegółowo teorię Karolaka. Terminuinchoatywnośćużywaprzy opisie początkowości / początku czynności (stanu), która do momentu t niemiała miejsca, a w momencie t zaistniała i trwa nadal. Przy takiej interpretacjiinchoatywności poza grupą inchoatiwów znajdą się czasowniki pol. typuzakasz-lać, zaklaskać, zaszczekaćitp., które nie mają znaczenia procesualnego, począt-kowości czynności ‘zacząć kaszleć’, ‘zacząć klaskać’, ‘zacząć szczekać’, leczoznaczają całkowicie wykonaną, krótkotrwałą czynność z ew. uwypuklonym jejmomentem początkowym. Część z tej sporej grupy czasowników oznaczającychprzede wszystkim, ale nie tylko, zjawiska akustyczne może być poprawnie zin-RECENZJE185terpretowana w kontekście, por.zapłakać1 ‘zacząć płakać’:Dziecko zapłakałoi nie mogło się uspokoić; zapłakać2, którego znaczenie można podać opisowojako całkowicie wykonaną czynność „zapłakania”:Zapłakał przez sen.Nasuwasię zatem pytanie, czy nie należałobyzapłakać2 interpretować jako czasownikawyrażającego prosty aspekt nieciągły, a nie aspekt złożony (konfigurację aspektu-alną). Problemy interpretacyjne dotyczą również czasowników reprezentującychinne typy słowotwórcze, określanych w literaturze językoznawczej, zresztą nie-konsekwentnie, jako czasowniki ingresywne. Trzeba podkreślić,żeAutorka rze-telnie przedstawia sprawę interpretacji tych verbów, opisując różne stanowiskabadaczy.Terminemczasowniki inchoatywne/konfiguracja inchoatywnaokreślane sąw monografii wszystkie czasowniki wyrażające początek czynności lub stanu,dla których jest możliwe zbudowanie parafrazy z użyciem elementuzacząć,np.zachorować‘zacząć chorować’. W powierzchniowej konstrukcji predykatywnejlub w parafrazie obligatoryjny elementzacząćstanowi wykładnik nieciągłości(aspektu nieciągłego), druga część parafrazy, najczęściej wyrażana formą bezoko-licznika, jest wskaźnikiem ciągłości (aspektu ciągłego).Konfiguracja inchoatywna jest biaspektualna: stanowi iloczyn dwóch aspek-tów: nadrzędnego nieciągłego i podrzędnego mu ciągłego. Wyrażają ją czasownikiinchoatywne, do których należą tylko tradycyjne inchoativa dokonane, ponieważzgodnie z założeniem opisu czasowniki niedokonane utworzone od inchoatiwówdokonanych mają bardziej złożoną strukturę semantyczną. Reprezentują one trój-aspektową konfigurację teliczną, która jest bogatsza od inchoatywnej o nadrzędnyaspekt ciągły.Pod względem formalnej struktury morfemowej, inaczej, strukturalizacjimorfemowej, można wyróżnić tematy jednomorfemowe i dwumorfemowe. Au-torka koncentruje się na opisie tych drugich, uważa,żebadanie konfrontatywnena poziomie tematów jednomorfemowych nie przyniesie istotnych rezultatów.Dla wyczerpującego opisu konfiguracji inchoatywnej i sposobów jej wyrażaniabyłoby jednak interesujące podanie w każdym z badanych języków wybranychczasowników inchoatywnych z tematami aspektualnymi prostymi (semantemamirdzennymi czasownika), które kumulują dwa pojęcia aspektowe. Przedstawienieasymetrii między strukturą pojęciowo-aspektualną złożoną a strukturą formalnąprostą w czasownikach inchoatywnych o tematach inchoatywnych prostych mia-łobyprzede wszystkim wartość teoretyczną. Nowa teoria, zasadniczo różniącasię od dotychczas ujęć, wymaga zilustrowania przykładami i tego typu relacjimiędzy strukturą morfemiczną a strukturą pojęciowo-aspektualną, polegającej nareprezentowaniu złożonej struktury aspektualnej, a więc i interesującej nas incho-atywnej konfiguracji aspektualnej przez czasowniki o strukturze formalnej pro-stej. Uwzględnienie, przynajmniej w postaci kilku wybranych przykładów (jak186RECENZJEnp. bułg.възхити се, забравя,pol.wzruszyć się, zachwycić się),takiego sposobuwyrażania inchoatywności byłoby interesujące w omawianej książce, jakkolwiekbrak ilustracji przykładowej nie wpływa na wartość tej pracy. Celem Autorki niejest bowiem wykład teorii, lecz wykorzystanie tej teorii do zbadania sposobówwyrażania inchoatywności w wybranych językach słowiańskich i dystrybucjiśrodkóww funkcji inchoatywnej w badanych językach. Stąd skoncentrowaniesię na prefiksacji, która jest najbardziej produktywnym sposobem derywacji formkonfiguracji inchoatywnej od semantemów ciągłych. Treść inchoatywną wyra-żaćmogą także konstrukcje peryfrastyczne. Inchoatywnym konstrukcjom anali-tycznym w wybranych językach słowiańskich poświęcony został rozdział trzecipracy.Aby zapewnić adekwatny opis wielojęzycznego materiału językowego Autorkakorzysta z metody badającej strukturę predykatowo-argumentową. Opiera się namodelu klasyfikacji czasowników Małgorzaty Korytkowskiej, uwzględniającymcechy struktury argumentowej predykatów, w tym pozycji predykatowo-argumen-towych (por. M. Korytkowska,Typy pozycji predykatowo-argumentowych,War-szawa 1992). Charakterystyka semantyczna predykatora umożliwia obiektywneporównywanie jednostek o tej samej wartości semantycznej, reprezentowanychw różnych językach. W strukturze semantycznej predykatora (czasownika) wyod-rębnione zostały następujące pozycje argumentowe: Agentive (Ag), Experiencer(Exp), Instrumental (Instr), Locative (Loc), Objective (O) i argumenty o wartościpredykatywnej (P’). W klasie predykatorów otwierających miejsce argumento-we dla Agentiwu zamieszczone zostały wszystkie predykatory typu bułg.правя,действувам,pol.robić, działać,odnoszące się do procesów, które mogą być kon-trolowane przez jednostkę i względem których jednostka może zająć stanowiskowoluntatywne, np. bułg.Щом заговори и го поз�½ахме по гласа,brus.Толькië�½загаварыў, яго адразу паз�½алi з голасу.W klasie predykatorów zawierającychw strukturze semantycznej argument o wartości Experiencer znalazły się predy-katory odnoszące się do doznań wrażeniowo-spostrzeżeniowych, uczuć i emo-cji, np. bułg.В тоя моме�½тзачухмеразговор,pol.Usłyszałem cichy głos.Doklasy czasowników otwierających miejsce o wartości Locative autorka zaliczapredykatory tworzące jądrowe zdania bezpodmiotowe typu bułg.В София серазвидели,pol.W Sofii rozwidniło się,a także zdania podmiotowe z nomen tau-tologicznym wobec czasownika, wtórne w stosunku do zdań bezpodmiotowych,np. bułg.Заваля дъжд,brus.Неспадзява�½а задажджыла.W klasie predyka-torów otwierających pozycję argumentową Objective znalazły się czasownikiwyrażające egzystencję, zaliczające element do klasy. Predykatory te można wy-odrębnić poprzez negację innych pozycji argumentowych, które są semantycz-nie bardziej wyraziste od pozycji argumentowej o wartości Objective, np. bułg.Цветята бав�½о завех�½аха.Możliwe jest wbudowanie argumentu w strukturęRECENZJE187semantyczną czasownika, co stanowi specyfikę tej grupy, np.Желязото бързозарждавя.Klasyfikacja semantyczna materiału dodatkowo została pogłębiona podziałempredykatorów na kauzatywne i niekauzatywne. Predykatory kauzatywne są bogat-sze od niekauzatywnych o jedno miejsce argumentowe, które nie jest jednak toż-same denotacyjnie z jakąkolwiek inną pozycją argumentową zdania. Procesowikauzacji towarzyszą zmiany syntaktyczne predykatorów w badanych językach,polegające na rozszerzeniu walencji. Inne możliwe zmiany formalne dotyczyćmogą morfologii, np. zmian w rdzeniu werbalnym, derefleksywizacji, prefiksacjiitp. Uwzględnienie tych zmian w opisie podnosi, oczywiście, wartość pracy.Stosując wybraną metodę, Autorka musiała rozwiązać w opisie struktur po-wierzchniowych szereg problemów szczegółowych. Należały do nich międzyinnymi rozstrzygnięcia co do statusu pozycji Ag i O lub pozycji o wartości pre-dykatywnej P’, w związku z tymżepozycje Ag i O mogą być czasem efektemprzekształceń pozycji o charakterze predykatywnym, por. przykłady czasowni-ków kauzatywnych, które poza argumentem o wartości Experiencer mają w swo-jej strukturze semantycznej jeszcze inny argument, np. pol.Wino nas rozweseliło.Ta wiadomość nas rozweseliła. Jan nas rozweselił swoją opowieścią.W tym i po-dobnych przypadkach Autorka słusznie zastosowała rozwiązanie polegające naprzyjęciu interpretacji typu P’/Ag/O.Inny problem w opisie predykatorów wiązał się z brakiem wypełnienia pozycjiargumentowych i koniecznością odtwarzania ich w strukturze semantycznej pre-dykatorów. Zgodnie z podstawowymi założeniami opisu semantycznej złożonościwyrażeń predykatywnych Autorka nie przyjmuje mechanicznego stosowania kry-teriów syntaktycznych. Należy zaznaczyć,żew konfrontowanych językach możebyć różny stopień realizacji pozycji argumentowych, możliwość wypełnienia fa-kultatywnego niektórych pozycji lub niedopuszczenie do wypełnienia niektórychpozycji (obligatoryjne niewypełnienie), co stwarza problem przy wyodrębnianiuklas semantycznych predykatorów.Przyjęty model opisu zastosowany został w zasadniczej części pracy, przedewszystkim w rozdziale drugim pt.Syntetyczne sposoby tworzenia form inchoatywnejkonfiguracji(s. 52-111), a także w rozdziale trzecim pt.Analityczne sposoby grama-tykalizacji form inchoatywnej konfiguracji(s. 113-131). Bazę materiałową badaniastanowił reprezentatywny zbiór czasowników wyekscerpowanych ze słownikówo porównywalnej objętości:Български тълкове�½ реч�½ик(ред.Л. А�½дрейчи�½,Л. Георгиев, Ст. Илчев, София1973),Тлумачаль�½ы слоў�½iк беларускай мовы(ред.К. К. Атраховiч, Мi�½ск1978),Słownik współczesnego języka polskiego(red.B. Dunaj, Warszawa 1999) iKomputerowy słownik języka polskiego PWN.Anali-tyczne konstrukcje inchoatywne zostały zebrane z wieluźródeł:z prasy, literatury(prozy i poezji), stron internetowych i słowników frazeologicznych.zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl