Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
"Podręcznik nawigacji lotniczej" - W. Wyrozumski
Właściwości nawigowania statków powietrznych w różnych warunkach nawigacyjnej sytuacji lotu.
(str. 540 "Podręcznik nawigacji lotniczej" W. Wyrozumski.)
15. WŁAŚCIWOŚCI NAWIGOWANIA STATKÓW POWIETRZNYCH W RÓŻNYCH WARUNKACH NAWIGACYJNEJ SYTUACJI LOTU
Nawigowanie statków powietrznych w różnych warunkach nawigacyjnej sytuacji lotu wykonuje się według ogólnych zasad omawianych w poprzednich rozdziałach, dostosowanych odpowiednio do specyfiki danej konkretnej nawigacyjnej sytuacji lotu.
15.1 NAWIGOWANIE NAD TERENEM Z DUŻĄ LICZBĄ MAŁYCH LUB PODOBNYCH OBIEKTÓW ORIENTACYJNYCH
Do terenu z dużą liczbą małych lub podobnych obiektów orientacyjnych zalicza się tereny z gęstą siecią dróg, licznymi nie wielkimi jeziorami, rzekami, osiedlami oraz z górami z niewyraźnie zarysowanymi konturami.
Nad takim terenem trudno jest prowadzić orientację wzrokową, ze względu na trudność odróżniania małych i podobnych obiektów orientacyjnych.
Do prowadzenia orientacji wzrokowej nad takim terenem wykorzystuje się najbardziej charakterystyczne obiekty lub dobrze wyróżniające się na ogólnym tle terenu, uwzględniając ich wzajemne rozmieszczenie oraz pechy główne i dodatkowe. Prócz tego bierze się również pod uwagę wzajemne usytuowanie małych obiektów.
W celu szybszego i bezbłędnego rozpoznawania obiektów orientacyjnych wykorzystuje się mapę w dużej skali.
W celu ułatwienia określania pozycji statku na podstawie obserwacji terenu, zlicza się systematycznie drogę statku powietrznego oraz wykorzystuje inne dostępne urządzenia i metody nawigowania.
15.2 NAWIGOWANIE NAD TERENEM POZBAWIONYM OBIEKT6W ORIENTACYJNYCH
Terenem bez obiektów orientacyjnych nazywa się teren z jednostajnym tłem, takim jak tajga, step, pustynia, tundra, duże masywy leśne, a także rejony mało zbadane, dla których nie ma dokładnych map.
Ze względu na jednostajność terenu, powodowaną brakiem obiektów orientacyjnych lub ich bardzo małą ilością znacznie utrudnione jest wyjście na punkt przeznaczenia (nakazany obiekt) oraz prowadzenie kontroli drogi i określanie nawigacyjnych elementów latu (prędkości podróżnej, kąta znoszenia, rzeczywistego kąta drogi).
Podczas przygotowania do lotu załoga statku powietrznego powinna:
- dokładnie przestudiować nawet najdrobniejsze cechy charakterystyczne terenu w pasie trasy lotu, ułatwiające prowadzenie orientacji wzrokowej (np, nierówności terenu, pojedyncze budowle, małe pojedyncze miejscowości, łożyska wyschniętych rzek i jezior, ochronne pasy leśne, dróżki), zwracając również uwagę na obiekty, które ewentualnie mogą być widoczne w zasięgu widoczności z wysokości lotu po trasie (np. wierzchołki gór, brzegi mórz, jeziora) i wykorzystane da prowadzenia orientacji ogólnej,
- dokładnie przestudiować rozmieszczenie, dane pracy i możliwości wykorzystania naziemnych urządzeń radiotechnicznych i pomocy świetlnotechnicznych,
- w przypadku trasy powtarzalnej, przekonsultować z innymi załogami, które już wykonywały loty po danej trasie, warunki i możliwości prowadzenia orientacji w czasie lotu,
- szczegółowo przestudiować rejon lotniska lądowania, zwracając uwagę na wszystkie cechy ułatwiające wyjście na to lotnisko,
- jeżeli punkt przeznaczenia jest trudno rozpoznawalny, wykreślić trasę lotu do tego punktu od bardziej charakterystycznego obiektu (PRN) położonego w pobliżu punktu przeznaczenia.
Podczas lotu nad terenem pozbawionym obiektów orientacyjnych należy dokładnie utrzymywać ustalone nawigacyjne elementy lotu, a w szczególności kurs lotu obliczony według wiatru prognostycznego lub wiatru zmierzonego przez załogę w powietrzu.
Przy pomiarze prędkości podróżnej według czasu przelotu odcinka, należy zwracać uwagę, aby obiekty ograniczające odcinek były pewnie rozpoznane.
Jeżeli po upływie obliczonego czasu załoga nie wyjdzie na obiekt wykonania zadania lub na punkt docelowy, powinna zastosować przewidziany w nawigacyjnym planie lotu odpowiedni manewr poszukiwania, od wybranego w terenie obiektu, a gdy jest to niemożliwe, od zliczonej PS, i starać się odszukać nakazany obiekt.
Najczęściej stosowanym manewrem poszukiwania jest metoda spirali .prostokątnej, zwana również metodą kwadratu. Długość odcinków tego manewru zależy od zasięgu widoczności z danej wysokości lotu. Każdy z pierwszych dwóch prostopadłych odcinków ma długość a=1,75 d-2R, przy czym R jest promieniem zakrętu, a d zasięgiem widoczności obiektów z danej wysokości lotu. Długość każdej kolejnej pary dalszych odcinków zwiększa się o wartość a.
W tym przypadku pas trasy będzie obserwowany z pokryciem 25°/o zasięgu widoczności z danej wysokości lotu.
Inną często stosowaną w tym celu metodą jest metoda tras równoległych. Opisane metody poszukiwania nakazanych punktów (obiektów) stosuje się także w lotach poszukwawczo-ratowniczych i lotach nad morzem.
Jeżeli po upływie 15-20 min obiekt nie zostanie odszukany, załoga jest obowiązana powrócić na lotnisko startu lub lądować na najbliższym lotnisku zapasowym.
15.3 NAWIGOWANIE NA MAŁYCH WYSOKOSCIACH
Nawigowanie na małych wysokościach charakteryzuje się:
1) utrudnioną orientacją wzrokową, ze względu na:
- małe pole obserwacji terenu ze statku powietrznego, uniemożliwiające obserwację odległych obiektów,
- dużą prędkość kątową przemieszczania się obiektów, skracającą czas ich rozpoznawania,
-obserwację obiektów w perspektywie pod dużymi kątami pionowymi, co znacznie zmienia wygląd rzeczywistych kształtów i rozmiarów obiektów,
2) zmniejszeniem zasięgu nawigacyjnych urządzeń radiotechnicznych i łączności radiowej,
3) ograniczonymi możliwościami wykonywania pomiarów nawigacyjnych,
4) zmniejszeniem zasięgu, promienia i długotrwałości lotu, ze względu na zwiększone zużycie paliwa,
5) występowaniem zmiennych kierunków i prędkości wiatru,
6) dużymi błędami busol magnetycznych podczas lotów w rejonie anomalia magnetycznych,
7) trudnością podzielności uwagi, ze względu na konieczność jednoczesnego pilotowania statku powietrznego i stałego obserwowania przeszkód i obiektów w terenie.
Podczas przygotowania do lotu załoga statku powietrznego powinna:
- wybierać trasę lotu (jeżeli nie jest określona w zadaniu) tak, aby przebiegała przez łatwo rozpoznawalne obiekty; obiektami takimi mogą być obiekty powierzchniowe lub ich poszczególne elementy, punkty przecięcia się charakterystycznych obiektów liniowych itp.,
- w przypadku wykonywania lotu do punktu trudno rozpoznawalnego, wykreślić odcinek trasy dolotu do tego punktu od charakterystycznego obiektu położonego w jego pobliżu,
- wybierać kontrolne obiekty oddalone od siebie nie więcej niż 50-70 km,
- szczegółowo przestudiować rzeźbę terenu, zwracając szczególną uwagę na położenie głównych wzniesień i przeszkód lotniczych,
- przewidzieć wykorzystanie do kontroli drogi wysokich przeszkód terenowych, np. masztów radiowych i telewizyjnych, wież triangulacyjnych, kominów,
- utrwalić sobie w pamięci cechy charakterystycznych obiektów orientacyjnych znajdujących się na trasie lotu i w jej pobliżu i ich wzajemne rozmieszczenie w takim stopniu, aby podczas lotu można było je rozpoznawać bez posługiwania się mapą; zapamiętać liniowe obiekty orientacyjne ograniczające pas trasy lotu w kierunku i odległości,
- określić, jakie urządzenia radiotechniczne i na jakich odcinkach trasy mogą być wykorzystane dookreślania linii pozycyjnych i ustalania pozycji statku powietrznego,
- ustalić minimalne (bezpieczne) wysokości latu, z uwzględnieniem rzeźby terenu i przeszkód w terenie oraz prądów pionowych powietrza,
- ustalić sposoby wznawiania orientacji geograficznej na poszczególnych odcinkach trasy,
- wykonywać, gdy jest to tylko możliwe, obliczenie lotu z uwzględnieniem wpływu wiatru.
Odejście na nakazaną linię drogi wykonuje się z kursem obliczonym według znanego wiatru. Kurs dobiera się i poprawia według liniowego obiektu połażonego na NLD lub przebiegającego wzdłuż trasy lotu, linii obiektów orientacyjnych, bocznego odchylenia przy kontrolnym obiekcie lub obiekcie liniowym przebiegającym w poprzek trasy lotu.
Podczas lotu na małej wysokości szczególnego znaczenia dla kontroli nabiera zliczanie drogi (w pamięci lub za pomocą przyrządów) i orientacja wzrokowa.
Do kontroli drogi wykorzystuje się również, w miarę możliwości urządzenia radiotechniczne.
Jeżeli nie można ustalić pozycji statku powietrznego przy kontrolnym obiekcie, to należy wykonywać lot do charakterystycznego obiektu liniowego lub powierzchniowego i według niego ustalić pozycję statku powietrznego, a następnie wprowadzić poprawkę do kursu i obliczyć czas przybycia do następnego podstawowego punktu trasy.
W celu lepszej obserwacji terenu w czasie zakrętu, wzrok na leży kierować w stronę wewnętrzną zakrętu pod kątem 10-40° ad osi podłużnej statku powietrznego.
Kierunek i prędkość wiatru można w przybliżeniu oceniać według przemieszczania się dymu, pyłu, fal (na wodzie), pochylenia drzew lub zasiewów itp.
Prędkość podróżną określa się według czasu przelotu odcinka między dwoma pewnie rozpoznanymi obiektami.
Szczególną uwagę należy zwrócić na dokładne utrzymywanie kursu lotu i prawidłową podzielność uwagi na pilotowanie statku, obserwację wskazań przyrządów i obserwację terenu.
Nie należy wykonywać lotu poniżej ustalonej minimalnej (bezpiecznej) wysokości lotu.
Kąt znoszenia można określać- według biegu ziemi (pozornego przemieszczania się drobnych szczegółów powierzchni ziemi), przez porównanie kursu lotu z rzeczywistym kątem drogi oraz za pomocą nawigacyjnego wizjera pokładowego. Przy turbulencji powietrza pomiary kąta znoszenia są utrudnione, a przy silnej turbulencji - niemożliwe.
Na trudno rozpoznawalny obiekt przeznaczenia (punkt wykonania zadania) należy wychodzić od położonego w jego pobliżu charakterystycznego obiektu orientacyjnego, według kursu i czasu lotu.
Przy wykorzystywaniu na małych wysokościach radionamiernika naziemnego należy uwzględniać fakt, że zasięg łączności na UHF na wysokości 300-600 m wynosi 50-70 km; zmniejsza się również znacznie zasięg radiolatarni.
...