Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
www.stiudent.pl
Praca semestralna z Podstaw prawa
„Budowa normy prawnej”
Marta Petelska gr. 1 A
„Norma prawna jest popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Każda norma prawna określa, jak mają się zachować ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą się w sytuacji określonej w danej normie. Norma prawna może być regułą baz nakazującą, bądź zakazującą, bądź tez upoważniającą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kręgu adresatów.”
Koncepcje budowy normy prawnej
Koncepcja trójczłonowa
Hipoteza jest jedną z najbardziej rozbudowanych części normy prawnej, określająca adresatów, do których norma się odnosi, i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówiąc, hipoteza określa warunki lub okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie, czyli wyznacza sytuację, w której norma prawna znajduje zastosowanie. Na tę sytuację składają się elementy podmiotowe dotyczące adresata (wiek, zawód, stan rodzinny, majątkowy itp.), jak również elementy podmiotowe odnoszące się do stanów, zjawisk lub okoliczności zewnętrznych w stosunku do adresata.
Przykłady hipotez:
Art. 664. § 1. „Jeżeli rzecz najęta ma wady, które ograniczają jej przydatność do umówionego użytku, najemca może żądać odpowiedniego obniżenia czynszu za czas trwania wad.”
Art. 70. § 1. „Dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo
o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak jak w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności.”
Dyspozycja normy wyznacza treść powinnego zachowania, czyli rodzaj zachowania nakazanego, zakazanego lub dozwolonego, wymaganego do adresata, jeśli spełnią się warunki i okoliczności określone w hipotezie tej normy.
Zachowanie może być:
lZakazane - zakaz określa, jakie typy zachowań są przez prawodawcę uznane za niedopuszczalnellNakazane - nakaz może przybrać dwie formy:l· Nakaz obejmuje jeden typ zachowań, od którego adresat nie może się uchylić bez narażenia się na ujemne konsekwencje prawne
· Nakaz obejmuje jeden podstawowy typ zachowania i drugi, który w określonych okolicznościach może być wybrany przez adresata zamiast zachowania podstawowego (gł. w prawie cywilnym)
lDozwolone - zasada: „To, co nie jest obywatelom nakazane lub zakazane przez prawo jest im dozwolone.” (Zasada ta nie dotyczy organów władzy publicznej.)l
W tekstach prawnych dozwolenia ustanawiane są za pomocą zwrotów: może, ma prawo, jest uprawniony, wolno mu.
Wyróżniamy dwa typy dozwoleń:
· Dozwolenia słabe - nie rodzące żadnych skutków prawnych są to pewne zachowania dozwolone (nienakazane i niezakazane), które są z punktu widzenia prawa obojętne np. sposób ubierania się, kontakty towarzyskie.
· Dozwolenia mocne - są one prawnie uregulowane i rodzą skutki prawne. Z takich dozwoleń podmiot może, ale nie musi skorzystać. Jeżeli zdecyduje się na dozwolone zachowanie, nie może przekraczać jego granic, w przeciwnym razie naraża się na sankcję prawną.
np. wierzyciel może, ale nie musi, domagać się od dłużnika zwrotu długu, ale nie może odebrać pieniędzy siłą czy też zabrać przedmiot należący do dłużnika. Gdy dłużnik nie chce oddać długu, wierzycielowi pozostaje droga sądowa.
Sankcja jest częścią normy określającą rodzaj dolegliwości, jaki powinien dotknąć adresata normy, jeżeli mimo spełnienia się warunków określonych w hipotezie, nie zastosował się do treści dyspozycji danej normy. Innymi słowy jest to ujemny skutek prawny polegający na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego, jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu czy zakazu przepisu prawa, a więc gdy nie wypełnia swojego obowiązku. Przepisy prawa ustalają rodzaj i wymiar represji.
Rodzaje sankcji:
Sankcja represyjna - to zło, przykrość wyrządzona tytułem odpłaty za zachowanie niezgodne z nakazami bądź zakazami przepisów prawa. Polegają na pozbawieniu danego człowieka określonych dóbr, takich jak: wolność, dobra majątkowe, prawa wykonywania zawodu itp. Kara nie może zawierać elementu odpłaty.
Sankcja egzekucyjna - polega na przymusowej realizacji obowiązków wyznaczonych adresatowi przez normy prawne w razie uchylania się od ich dobrowolnego wykonania.
Zmusza się adresata do zachowań zgodnych z nakazem np. do opuszczenia bezprawnie zajmowanego lokalu, do wydania rzeczy osobie uprawnionej, ściągnięcie przez komornika zasądzonych alimentów z wynagrodzenia za pracę.
W ramach sankcji egzekucyjnej zmusza się także adresata do usunięcia skutków zachowań podjętych wbrew nakazowi, np. wyburzenie budynku wzniesionego bez pozwolenia budowlanego.
Sankcja nieważności - polega na uznaniu za nieważną czynności prawnej dokonanej niezgodnie z obowiązującym prawem. Czynność nie wywołuje skutków prawnych.
Przykład normy w koncepcja trójczłonowa
Art. 206 KK: „Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (Hipoteza), to nie powinien zawierać powtórnego małżeństwa (Dyspozycja), bądź zostanie mu wymierzona grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (Sankcja).
Trójczłonowa budowa normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom.
W normach prawa karnego hipoteza połączona jest z dyspozycją w jedno określenie czynu przestępczego. Na przykład w normie: "Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3", część "kto przywłaszcza sobie cudza rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utworzonym z połączenia hipotezy i dyspozycji określeniem czynu przestępczego.
Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrębnić można łatwo hipotezę i dyspozycje, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przykład w normie" kto z winy swej wyrządził drugiemu krzywdę, obowiązany jest do jej naprawienia" - część "kto z winy swojej wyrządził drugiemu krzywdę" stanowi hipotezę tej normy, określa, bowiem okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. Dalsza część tej normy - dyspozycja - wskazuje jak należy postąpić. Sankcja polega na ujemnych konsekwencjach przewidzianych przez prawo, gdyby adresat normy nie postąpił w sposób zgodny z dyspozycją.
Koncepcja jednoelementowa
Niektórzy wypowiedz nazywają norma prawną, gdy wskazuje ona sposób należnego postępowania. Wychodzą od założenia, że skoro każda norma jest regułą zachowania, to normą prawną jest każda wypowiedź zaczerpnięta z tekstu prawnego, która wskazuje sposób powinnego zachowania się. Wskazania następstw zachowania niezgodnego z normą, są traktowane dodatki norm prawnych. Uważają, iż wystarcza samo sformułowanie należnego sposobu zachowania się, by można już było mówić o normie prawnej.
Koncepcja dwuelementowa
Rzecznicy tego stanowiska uważają, że wszystkie w ten sposób konstruowane normy prawne są wypowiedziami typu jeżeli… to…
Norma prawna zawsze ma składać się z dwóch elementów, ale nie zawsze mają być to te same elementy, w jednakowo po sobie następującej kolejności. Normy prawne mają składać się bądź to z hipotezy i dyspozycji (taka strukturę mają wykazywać normy prawa cywilnego), bądź też z dyspozycji i sankcji (ma to być typowa struktura norm prawa karnego).
Hipoteza → Dyspozycja
Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie, to adresat normy powinien zachować się tak, jak mówi dyspozycja.
Art. 415 KC: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę (Hipoteza), obowiązany jest do jej naprawienia.” (Dyspozycja)
Art. 183 § 1 KC: „Kto znalazł rzecz zgubioną (Hipoteza), powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy.”(Dyspozycja)
Art. 430 KC: „Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.”
Hipoteza → Sankcja
Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie, to organ państwowy powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu w hipotezie przewidzianą sankcję.
Art. 165 KK: „Kto pozbawia człowieka wolności (Hipoteza), podlega karze od 6 miesięcy do 5 lat.”(Sankcja)
Art. 255 § 2 KK: „Kto publicznie nawołuje do popełnienia zbrodni (Dyspozycja), podlega karze pozbawienia wolności do lat 2.” (Sankcja)
Art. 192 KK: „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
Koncepcja norm sprzężonych
Jerzy Lande sformułował koncepcję norm sprzężonych. Zakłada ona, że systemy prawne składają się z następujących par norm:
- normy sankcjonowane (normy pierwszego rzędu), które kierowane są do określonych rodzajowo kategorii adresatów (adresaci pierwotni) i determinują warunki, w jakich jest im coś nakazane, dozwolone (hipoteza) oraz treść owych nakazów, dozwoleń lub zakazów (dyspozycja).
- normy sankcjonujące (normy drugiego rzędu) uruchamiane są tylko w przypadku naruszenia norm sankcjonowanych (hipoteza). Wyznaczają one dolegliwości, które mają zostać wówczas zastosowane (dyspozycja). Normy sankcjonujące skierowane są do organów władzy publicznej (adresaci wtórni).
Przykład:
- norma sankcjonowana: Kto, prowadząc pojazd, uczestniczy w wypadku drogowym (Hipoteza), powinien udzielić niezwłocznej pomocy ofierze wypadku. (Dyspozycja)
- norma sankcjonująca: Prowadzący pojazd, który uczestnicząc w wypadku drogowym, nie udziela niezwłocznej pomocy ofierze wypadku (Hipoteza), podlega karze…(dyspozycja, przez niektórych autorów nazwana wprost sankcją).
Literatura:
Z. Ziembiński „Teoria prawa”
Andrzej Redelbach „Wstęp do prawoznawstwa”
Jerzy Lewandowski „Elementy prawa”
J. Nowacki, Z. Tobor „Wstęp do prawoznawstwa”
Wojciech Siuda „Elementy prawa dla ekonomistów”
...