Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Wacław Szymanowski
SGGW Warszawa
STRATEGIE KONKURENCJI ŁAŃCUCHÓW DOSTAW
ŻYWNOŚCI I ICH PRZYSZŁOŚĆ W UNII EUROPEJSKIEJ
Streszczenie:
W artykule przedstawiono strategię rozwoju łańcuchów żywnościowych w Polsce
opartą na wykorzystaniu technologii informacyjnych. Jest nią
strategie przezroczystości
stanowiąca adaptację strategii lidera kosztowego M. Portera w warunkach działania w gospodarce
sieciowej. Strategią uzupełniającą strategię przezroczystości stanowi
strategia elastyczności
wykorzystująca techniki outsourcingu dla dostosowania się zarządzania łańcuchami dostaw do
przyszłych potrzeb klientów. Stanowi adaptację strategii różnicowania M. Portera do działania w
warunkach wykorzystania technologii informacyjnych. Obie te strategie są nad-rzędne do
substrategii, realizowanych przez jednego z dwóch integratorów, jakimi mogą być
sieci handlowe
,
czy
wielcy producenci żywności.
Możliwość ich realizacji będzie dokonana za pomocą
platformy
śledzenia i monitorowania żywności.
Słowa kluczowe:
strategie logistyczne, zarządzanie łańcuchami dostaw, śledzenie żywności
w UE.
1. SPECYFIKA INFRASTRUKTURY ŁAŃCUCHÓW DOSTAW I JEJ
WPŁYW NA FORMUŁOWANIE STRATEGII.
Aby przedstawić relacje pomiędzy strategią konkurencji a zarządzania łańcuchami dostaw i
jej uwarunkowaniami, a następnie adaptacją do dystrybucji żywności na rynkach masowych i
niszowych, dokonamy tego z punktu widzenia: producenta żywności i jej dystrybutora.
Technologie informacyjne tworzą odrębny, choć przenikający obszar działania. Dzięki temu
powstaje konieczność opracowania strategii funkcjonalnej w zakresie technologii
informacyjnych, wspierającej strategię konkurencji na szczeblu całego łańcucha dostaw. Na
dobór strategii, bądź ich kombinacji ma wpływ szereg czynników, takich jak: wzrastająca
różnorodność produktów i usług, skracanie ich cyklu życia, wzrastający na nie popyt, wzrost
fragmentaryzacji rynku i globalizacja dostaw [Szymanowski 2008, s.18].
1
Globalizacja procesów logistycznych przejawia się m. innymi wzrostem wartości usług
logistycznych, które w 2005 roku wynosiły 370 mld USD [2006, Third Party Logistics], i
wzrostem udziału wielkich przewoźników, takich jak: Deutsche Post, World Net (DHL),
FedEx, UPS, a z drugiej strony koniecznością standaryzacji tych działań.
Przedstawione na rys.1. relacje pomiędzy strategią konkurencji a strategią łańcucha dostaw
wynikają ze wzrostu
wpływu technologii informacyjnych
[Szymanowski 2009],
na
poszczególne składowe infrastruktury łańcucha dostaw, tj
.: transportu i magazynowania,
zakupów i produkcji, ale także i czasu ich realizacji. Składowe tej infrastruktury są
następujące: (por. rys.1)
- Budynki i urządzenia to miejsca składowania, wytwarzania lub kompletowania.
Wyodrębniamy dwa rodzaje budynków, gdzie są produkowane bądź składowane wyroby.
Wiąże się to z wyborem miejsc lokalizacji produkcji, bądź składowania zapasów, jak i ich
zdolnościami produkcyjnymi, bądź przechowalniczymi w łańcuchu dostaw dzięki centralizacji
produkcji i magazynowania (w centrach dystrybucyjnych, bądź logistycznych), prowadzi do
wzrostu efektywności łańcucha dostaw, zaś redukcja kosztów umożliwia wzrost jego
elastyczności;
- Zapasy: surowców, materiałów, półproduktów i gotowych wyrobów w łańcuchach
dostaw powstają jako wynik różnicy pomiędzy podażą a popytem.
Wzrost znaczenia
zapasów prowadzi do wzrostu tej części popytu, a której odpowiada produkcja gotowa do jego
zaspokojenia. Na poziom zapasu, także ma wpływ proces zaopatrzenia, rozumiany jako
działania biznesowe niezbędne do zakupu dóbr i usług na czas przepływu materiału w
łańcuchu taw, a przez to na poziom jego konkurencyjności. Z procesem zakupu wiążą się
decyzje dotyczące wyboru liczby dostawców i miejsc ich lokalizacji, a także formy i warunki
zawierania umów (kontraktów) pomiędzy dostawcami a odbiorcą. Wzrost zapasów i liczby
dostawców powoduje
wzrost
elastyczności łańcucha dostaw
.
Natomiast ograniczenie
zapasów, a przez to i kosztów - zwiększa jego efektywność.
2
.
Rysunek 1. Składowe infrastruktury logistycznej a strategia łańcucha dostaw.
Źródło: S. Chopra, P. Mendl: Supply Chain Management, Prentice Hall, N. Jersey, wyd. 2, 2004, s. 53.
- Rodzaj i typ środka transportu, plan marszrut
mają bezpośredni wpływ na ruch
produktu w różnych fazach łańcucha dostaw. Szybszy transport wynikający z doboru rodzaju
oraz wielkości środka transportowego i planu marszruty
mają istotny wpływ zarówno na
elastyczność, jak i efektywność łańcucha dostaw. Potrzeba większej elastyczności
powodują działania outsourcingowe, które obniżają koszty logistyczne i sprzyjają w
sposób bezpośredni wzrostowi wpływu na dobór parametrów środka transportu a przez
to na efektywności łańcucha dostaw;
- Informacja służąca tworzeniu powiązań strategicznych i operacyjnych pomiędzy
uczestnikami łańcucha dostaw ma wpływ zarówno na efektywność, jak i na elastyczność.
W zależności od rodzaju systemu i miejsca położenia punktu oddzielającego mamy
do
czynienia z rodzajem pozyskiwanej do decyzji informacji: w systemach realizujących strategię
pchania mamy do czynienia z prognozami, zaś w systemach realizujących strategię ciągnięcia
wykorzystywane są informacje aktualne. Informacje pozyskiwane okresowo służą jedynie do
koordynacji działań w łańcuchu dostaw, natomiast pozyskiwane w czasie rzeczywistym i
interaktywnie
służą
synchronizacji
działań
w łańcuchu
dostaw.
Najbardziej
rozpowszechnionymi technikami są EDI i WebEDI
.
3
2. PODSTAWOWE STRATEGIE KONKURENCJI ŁAŃCUCHÓW
DOSTAW I ICH ADAPTACJE NA RYNKU ŻYWNOŚCI
Realizacja każdej z wymienionych poniżej strategii tj.
lidera kosztowego i zróżnicowania
narzuca taki wybór strategii łańcucha dostaw, który umożliwiłby spójność strategii konkurencji
ze strategią łańcucha dostaw. Ze względu na dostosowanie się do wymogów rynku wyżej
wspomniane dwie strategie łańcucha dostaw to:
strategia łańcucha efektywnego i strategia
łańcucha elastycznego.
Porównanie cech obu strategii przedstawiono w tab.1.
Tablica 1.
Porównanie cech efektywnych i elastycznych łańcuchów dostaw
Kryterium
Efektywne łańcuchy dostaw
Elastyczne łańcuchy dostaw
Cel nadrzędny
Najniższe koszty realizacji dostaw
Szybka reakcja na zgłoszony popyt
Strategia
projektowania
wyrobu
Uzyskanie najwyższego zadowolenia
przy minimalnych kosztach
wytwarzania
Wprowadzenie zasady architektur
modularnych pozwalających opóźnić
zróżnicowanie dywersyfikacji produkcji
Strategia cenowa
Polityka niskich marż pozwalająca
pozyskać klientów
Cena nie jest jedynym kryterium wyboru
co powoduje politykę wysokich marż
Strategia
wytwarzania
Wysoki stopień wykorzystania zdol-
ności wytwórczych obniża koszty
Elastyczne zachowanie zdolności
wytwórczych do nieznanego
popytu/podaży
Strategia zapasów
Obniżenie poziomu zapasów do
poziomu minimalizującego koszty
Utrzymanie buforowego poziomu zapasów
zabezpieczającego nieprzewidywany popyt
Strategia
wyprzedzania
Redukcja czasu wyprzedzania, ale
nie za wszelką cenę
Redukcja okresu wyprzedzania nawet przy
znacznych kosztach
Strategia dostaw
Wybór dostawcy na bazie kosztów i
jakości
Wybór dostawcy na bazie: szybkości
dostaw, elastyczności i jakości
Wybór podyktowany niezawodnością
rodzaju i środka transportu
Źródło:
O opracowanie własne na podstawie: S.Chopra, P.Meindl: Supply Chain Management,
Prentice Hall, N. Jersey, wyd.. 2, 2004, s. 40
Strategia
transportowa
Wybór rodzaju i środka transportu
na podstawie kosztów
4
2.1. Czynniki determinujące specyfikę problemu identyfikowalności produktów w
systemach dostaw żywności
Do czynników determinujących złożoność problemów identyfikowalności w łańcuchach i
sieciach dostaw żywności, rozumianych jako sieć uczestników współpracujących ze sobą w
dostawie produktów do konsumentów, należą:
- zróżnicowanie
i zbieżność strumieni produktów, powodujące wykorzystanie
zróżnicowanych surowców, z których wytwarzane będą produkty końcowe;
- niejednorodność
partii dostaw surowcowych i produktów pośrednich wynikająca np. z
czynników pogodowych, zmienności warunków biologicznych i sezonowości, powodująca
także zróżnicowanie w produkcji. Typowymi charakterystykami produktów są ich cechy
organoleptyczne: smak, zapach, konsystencja itp.;
- zanieczyszczenia (zakażenia)
wielu zróżnicowanych dostaw surowców, które są łączone
w wielu branżach przemysłu spożywczego. Przenoszenie zanieczyszczeń (zakażeń) to
podstawowy problem przemysłu spożywczego;
-
produkcja dyskretna
, bądź ciągła. Gdy produkcja jest dyskretna identyfikacja będzie
dokonywana dyskretnie, gdy ciągła (produkcja mleka), wtedy identyfikacja będzie odbywała
się w czasie produkcji;
-
różnorodność źródeł dostaw
partii surowców (własne i obce); umiędzynarodowienie
łańcuchów i sieci dostaw żywności wynika z nowych źródeł dostaw surowcowych, co
utrudnia identyfikowalność;
-
mnogość uczestników
łańcuchów dostaw występujących w formalnych i nieformalnych
związkach;
- brak związków pomiędzy fizycznymi i administracyjnymi przepływami produktu
. Są to
złożone systemy, co w konsekwencji powoduje trudności we wdrożeniu identyfikowalności i
przezroczystości;
-
zmienność receptur
. Produkty bazują na więcej niż jednej recepturze, np. poprzez użycie
różnych surowców i zróżnicowanych środków produkcji dla wytworzenia zbliżonych
produktów;
-
zawartość aktywnych czynników w surowcach
, co określa wartość końcowych
produktów. Ich zawartość i skład są zróżnicowane. Rejestracja jakości produktu staje się
niewystarczająca, ale czynniki aktywne są identyfikowane oddzielnie;
-
nietrwały charakter produktów
, które mają określony czas przechowania. Wymaga to
stosowania zasady FI-FO (ang.
first in-first out),
którą trudno stosować w odniesieniu do
różnych dostaw tego samego produktu, o różnym cyklu życia.
Realizacja każdej z omawianych wyżej dwóch strategii łańcucha dostaw:
strategii
przezroczystości-efektywności
oraz
elastyczności
narzuca wybór strategii łańcucha dostaw,
któremu towarzyszy
zasada spójności ze strategią technologii informacyjnych - IT.
Nadrzędną
strategią wynikającą ze wspomagania technologii informacyjnych jest wspomniana już
strategia przezroczystości łańcucha dostaw.
5
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
SGGW Warszawa
STRATEGIE KONKURENCJI ŁAŃCUCHÓW DOSTAW
ŻYWNOŚCI I ICH PRZYSZŁOŚĆ W UNII EUROPEJSKIEJ
Streszczenie:
W artykule przedstawiono strategię rozwoju łańcuchów żywnościowych w Polsce
opartą na wykorzystaniu technologii informacyjnych. Jest nią
strategie przezroczystości
stanowiąca adaptację strategii lidera kosztowego M. Portera w warunkach działania w gospodarce
sieciowej. Strategią uzupełniającą strategię przezroczystości stanowi
strategia elastyczności
wykorzystująca techniki outsourcingu dla dostosowania się zarządzania łańcuchami dostaw do
przyszłych potrzeb klientów. Stanowi adaptację strategii różnicowania M. Portera do działania w
warunkach wykorzystania technologii informacyjnych. Obie te strategie są nad-rzędne do
substrategii, realizowanych przez jednego z dwóch integratorów, jakimi mogą być
sieci handlowe
,
czy
wielcy producenci żywności.
Możliwość ich realizacji będzie dokonana za pomocą
platformy
śledzenia i monitorowania żywności.
Słowa kluczowe:
strategie logistyczne, zarządzanie łańcuchami dostaw, śledzenie żywności
w UE.
1. SPECYFIKA INFRASTRUKTURY ŁAŃCUCHÓW DOSTAW I JEJ
WPŁYW NA FORMUŁOWANIE STRATEGII.
Aby przedstawić relacje pomiędzy strategią konkurencji a zarządzania łańcuchami dostaw i
jej uwarunkowaniami, a następnie adaptacją do dystrybucji żywności na rynkach masowych i
niszowych, dokonamy tego z punktu widzenia: producenta żywności i jej dystrybutora.
Technologie informacyjne tworzą odrębny, choć przenikający obszar działania. Dzięki temu
powstaje konieczność opracowania strategii funkcjonalnej w zakresie technologii
informacyjnych, wspierającej strategię konkurencji na szczeblu całego łańcucha dostaw. Na
dobór strategii, bądź ich kombinacji ma wpływ szereg czynników, takich jak: wzrastająca
różnorodność produktów i usług, skracanie ich cyklu życia, wzrastający na nie popyt, wzrost
fragmentaryzacji rynku i globalizacja dostaw [Szymanowski 2008, s.18].
1
Globalizacja procesów logistycznych przejawia się m. innymi wzrostem wartości usług
logistycznych, które w 2005 roku wynosiły 370 mld USD [2006, Third Party Logistics], i
wzrostem udziału wielkich przewoźników, takich jak: Deutsche Post, World Net (DHL),
FedEx, UPS, a z drugiej strony koniecznością standaryzacji tych działań.
Przedstawione na rys.1. relacje pomiędzy strategią konkurencji a strategią łańcucha dostaw
wynikają ze wzrostu
wpływu technologii informacyjnych
[Szymanowski 2009],
na
poszczególne składowe infrastruktury łańcucha dostaw, tj
.: transportu i magazynowania,
zakupów i produkcji, ale także i czasu ich realizacji. Składowe tej infrastruktury są
następujące: (por. rys.1)
- Budynki i urządzenia to miejsca składowania, wytwarzania lub kompletowania.
Wyodrębniamy dwa rodzaje budynków, gdzie są produkowane bądź składowane wyroby.
Wiąże się to z wyborem miejsc lokalizacji produkcji, bądź składowania zapasów, jak i ich
zdolnościami produkcyjnymi, bądź przechowalniczymi w łańcuchu dostaw dzięki centralizacji
produkcji i magazynowania (w centrach dystrybucyjnych, bądź logistycznych), prowadzi do
wzrostu efektywności łańcucha dostaw, zaś redukcja kosztów umożliwia wzrost jego
elastyczności;
- Zapasy: surowców, materiałów, półproduktów i gotowych wyrobów w łańcuchach
dostaw powstają jako wynik różnicy pomiędzy podażą a popytem.
Wzrost znaczenia
zapasów prowadzi do wzrostu tej części popytu, a której odpowiada produkcja gotowa do jego
zaspokojenia. Na poziom zapasu, także ma wpływ proces zaopatrzenia, rozumiany jako
działania biznesowe niezbędne do zakupu dóbr i usług na czas przepływu materiału w
łańcuchu taw, a przez to na poziom jego konkurencyjności. Z procesem zakupu wiążą się
decyzje dotyczące wyboru liczby dostawców i miejsc ich lokalizacji, a także formy i warunki
zawierania umów (kontraktów) pomiędzy dostawcami a odbiorcą. Wzrost zapasów i liczby
dostawców powoduje
wzrost
elastyczności łańcucha dostaw
.
Natomiast ograniczenie
zapasów, a przez to i kosztów - zwiększa jego efektywność.
2
.
Rysunek 1. Składowe infrastruktury logistycznej a strategia łańcucha dostaw.
Źródło: S. Chopra, P. Mendl: Supply Chain Management, Prentice Hall, N. Jersey, wyd. 2, 2004, s. 53.
- Rodzaj i typ środka transportu, plan marszrut
mają bezpośredni wpływ na ruch
produktu w różnych fazach łańcucha dostaw. Szybszy transport wynikający z doboru rodzaju
oraz wielkości środka transportowego i planu marszruty
mają istotny wpływ zarówno na
elastyczność, jak i efektywność łańcucha dostaw. Potrzeba większej elastyczności
powodują działania outsourcingowe, które obniżają koszty logistyczne i sprzyjają w
sposób bezpośredni wzrostowi wpływu na dobór parametrów środka transportu a przez
to na efektywności łańcucha dostaw;
- Informacja służąca tworzeniu powiązań strategicznych i operacyjnych pomiędzy
uczestnikami łańcucha dostaw ma wpływ zarówno na efektywność, jak i na elastyczność.
W zależności od rodzaju systemu i miejsca położenia punktu oddzielającego mamy
do
czynienia z rodzajem pozyskiwanej do decyzji informacji: w systemach realizujących strategię
pchania mamy do czynienia z prognozami, zaś w systemach realizujących strategię ciągnięcia
wykorzystywane są informacje aktualne. Informacje pozyskiwane okresowo służą jedynie do
koordynacji działań w łańcuchu dostaw, natomiast pozyskiwane w czasie rzeczywistym i
interaktywnie
służą
synchronizacji
działań
w łańcuchu
dostaw.
Najbardziej
rozpowszechnionymi technikami są EDI i WebEDI
.
3
2. PODSTAWOWE STRATEGIE KONKURENCJI ŁAŃCUCHÓW
DOSTAW I ICH ADAPTACJE NA RYNKU ŻYWNOŚCI
Realizacja każdej z wymienionych poniżej strategii tj.
lidera kosztowego i zróżnicowania
narzuca taki wybór strategii łańcucha dostaw, który umożliwiłby spójność strategii konkurencji
ze strategią łańcucha dostaw. Ze względu na dostosowanie się do wymogów rynku wyżej
wspomniane dwie strategie łańcucha dostaw to:
strategia łańcucha efektywnego i strategia
łańcucha elastycznego.
Porównanie cech obu strategii przedstawiono w tab.1.
Tablica 1.
Porównanie cech efektywnych i elastycznych łańcuchów dostaw
Kryterium
Efektywne łańcuchy dostaw
Elastyczne łańcuchy dostaw
Cel nadrzędny
Najniższe koszty realizacji dostaw
Szybka reakcja na zgłoszony popyt
Strategia
projektowania
wyrobu
Uzyskanie najwyższego zadowolenia
przy minimalnych kosztach
wytwarzania
Wprowadzenie zasady architektur
modularnych pozwalających opóźnić
zróżnicowanie dywersyfikacji produkcji
Strategia cenowa
Polityka niskich marż pozwalająca
pozyskać klientów
Cena nie jest jedynym kryterium wyboru
co powoduje politykę wysokich marż
Strategia
wytwarzania
Wysoki stopień wykorzystania zdol-
ności wytwórczych obniża koszty
Elastyczne zachowanie zdolności
wytwórczych do nieznanego
popytu/podaży
Strategia zapasów
Obniżenie poziomu zapasów do
poziomu minimalizującego koszty
Utrzymanie buforowego poziomu zapasów
zabezpieczającego nieprzewidywany popyt
Strategia
wyprzedzania
Redukcja czasu wyprzedzania, ale
nie za wszelką cenę
Redukcja okresu wyprzedzania nawet przy
znacznych kosztach
Strategia dostaw
Wybór dostawcy na bazie kosztów i
jakości
Wybór dostawcy na bazie: szybkości
dostaw, elastyczności i jakości
Wybór podyktowany niezawodnością
rodzaju i środka transportu
Źródło:
O opracowanie własne na podstawie: S.Chopra, P.Meindl: Supply Chain Management,
Prentice Hall, N. Jersey, wyd.. 2, 2004, s. 40
Strategia
transportowa
Wybór rodzaju i środka transportu
na podstawie kosztów
4
2.1. Czynniki determinujące specyfikę problemu identyfikowalności produktów w
systemach dostaw żywności
Do czynników determinujących złożoność problemów identyfikowalności w łańcuchach i
sieciach dostaw żywności, rozumianych jako sieć uczestników współpracujących ze sobą w
dostawie produktów do konsumentów, należą:
- zróżnicowanie
i zbieżność strumieni produktów, powodujące wykorzystanie
zróżnicowanych surowców, z których wytwarzane będą produkty końcowe;
- niejednorodność
partii dostaw surowcowych i produktów pośrednich wynikająca np. z
czynników pogodowych, zmienności warunków biologicznych i sezonowości, powodująca
także zróżnicowanie w produkcji. Typowymi charakterystykami produktów są ich cechy
organoleptyczne: smak, zapach, konsystencja itp.;
- zanieczyszczenia (zakażenia)
wielu zróżnicowanych dostaw surowców, które są łączone
w wielu branżach przemysłu spożywczego. Przenoszenie zanieczyszczeń (zakażeń) to
podstawowy problem przemysłu spożywczego;
-
produkcja dyskretna
, bądź ciągła. Gdy produkcja jest dyskretna identyfikacja będzie
dokonywana dyskretnie, gdy ciągła (produkcja mleka), wtedy identyfikacja będzie odbywała
się w czasie produkcji;
-
różnorodność źródeł dostaw
partii surowców (własne i obce); umiędzynarodowienie
łańcuchów i sieci dostaw żywności wynika z nowych źródeł dostaw surowcowych, co
utrudnia identyfikowalność;
-
mnogość uczestników
łańcuchów dostaw występujących w formalnych i nieformalnych
związkach;
- brak związków pomiędzy fizycznymi i administracyjnymi przepływami produktu
. Są to
złożone systemy, co w konsekwencji powoduje trudności we wdrożeniu identyfikowalności i
przezroczystości;
-
zmienność receptur
. Produkty bazują na więcej niż jednej recepturze, np. poprzez użycie
różnych surowców i zróżnicowanych środków produkcji dla wytworzenia zbliżonych
produktów;
-
zawartość aktywnych czynników w surowcach
, co określa wartość końcowych
produktów. Ich zawartość i skład są zróżnicowane. Rejestracja jakości produktu staje się
niewystarczająca, ale czynniki aktywne są identyfikowane oddzielnie;
-
nietrwały charakter produktów
, które mają określony czas przechowania. Wymaga to
stosowania zasady FI-FO (ang.
first in-first out),
którą trudno stosować w odniesieniu do
różnych dostaw tego samego produktu, o różnym cyklu życia.
Realizacja każdej z omawianych wyżej dwóch strategii łańcucha dostaw:
strategii
przezroczystości-efektywności
oraz
elastyczności
narzuca wybór strategii łańcucha dostaw,
któremu towarzyszy
zasada spójności ze strategią technologii informacyjnych - IT.
Nadrzędną
strategią wynikającą ze wspomagania technologii informacyjnych jest wspomniana już
strategia przezroczystości łańcucha dostaw.
5